Praktyczna gramatyka języka polskiego z elementami gramatyki porównawczej
Praktyczna gramatyka języka polskiego z elementami gramatyki porównawczej
(oprac. Jolanta Tambor, Magdalena Pastuch, Aleksandra Janowska, Piotr Żmigrodzki, Małgorzata Smereczniak)
Podczas zajęć słuchacze zdobywają praktyczną wiedzę gramatyczną niezbędną w pracy nauczyciela języka polskiego jako obcego. Celem ćwiczeń jest też uwrażliwienie studentów na specyfikę języka polskiego w odniesieniu do innych systemów językowych. Tematyka zajęć i sposób ujmowania problemów językowych mieszczą się zasadniczo w obrębie ustaleń gramatyki opisowej, jednak niektóre zagadnienia rozważane są w perspektywie językoznawstwa porównawczego, a w uzasadnionych przypadkach także historycznego – te dodatkowe punkty widzenia są bowiem często bardzo istotne dla nauczyciela-praktyka.
Podstawową metodą pracy na zajęciach jest analiza materiału językowego prowadząca do sformułowania (bądź weryfikacji) praktycznych zasad tworzenia różnych form językowych. Formy gramatyczne analizowane są nie tylko pod kątem ich budowy, lecz również ze względu na funkcję pełnioną w procesie komunikacji. Każdorazowo uwzględniany jest też sposób i celowość prezentacji materiału gramatycznego w podręcznikach do nauczania języka polskiego jako obcego.
FLEKSJA – WYKŁADY
- morfonologia – oboczności samogłoskowe i spółgłoskowe w języku polskim;
- kategorie fleksyjne języka polskiego: rodzaj (naturalny, gramatyczny, deklinacyjny), liczba, przypadek, czas, tryb, aspekt, osoba, deprecjatywność;
- części mowy, kryteria podziału na części mowy: semantyczne, morfologiczne, syntaktyczne; deklinacja i koniugacja;
- rzeczowniki: końcówki wielo- i jednofunkcyjne, końcówki równoległe (współfunkcyjne, wspólnofunkcyjne), kryteria doboru końcówek równoległych: fonetyczne, semantyczne, zwyczajowe; wskazanie osobliwości odmiany;
- przymiotniki: 5 rodzajów, końcówki równoległe, stopniowanie: opisowe i syntetyczne, względne i bezwzględne;
- zaimki: deiktyczność i substytucyjność; akcentowość i poprzyimkowość; liczebniki: opis i składnia;
- czasowniki: dwa tematy czasownika, formy proste, aglutynacyjne i złożone; problem imiesłowów i odsłowników.
FLEKSJA – ĆWICZENIA
- oznaczanie kategorii fleksyjnych wyrazów w zdaniu, temat i końcówka, oboczności tematyczne, rekcja czasownika;
- synkretyzm końcówek;
- kryteria doboru końcówek równoległych dla rzeczowników;
- formy supletywne, osobliwości odmiany rzeczowników i przymiotników;
- podział czasowników na koniugacje;
- tematy czasowników, formy czasownikowe oparte na temacie czasu teraźniejszego i temacie czasu przeszłego;
- formy złożone czasowników: czas przyszły złożony, strona bierna, niektóre rozkaźniki;
- aspekt: odróżnianie i tworzenie, czas przyszły prosty i złożony, czas teraźniejszy a przyszły prosty;
- imiesłowy i ich funkcje semantyczno-składniowe;
- formy nieosobowe i konstrukcje nieosobowe;
- końcówka a flektyw w formach aglutynacyjnych;
- odmiana i właściwości składniowe liczebników;
- zaimki: formy krótkie i długie, typy zaimków, ich funkcja i odmiana.
Podstawowa literatura:
Bańko M., Wykłady z polskiej fleksji, Warszawa 2002.
Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, red. R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel, Warszawa 1998.
Kaleta Z., Gramatyka języka polskiego, Kraków 1995.
Kita M., Wybieram gramatykę, t. 1, Katowice 1998.
Klemensiewicz Z., Podstawowe wiadomości z gramatyki języka polskiego. Warszawa (wydanie dowolne).
Krawczuk A., Gramatyka języka polskiego. Morfologia, Lwów 2007.
Nagórko A., Gramatyka języka polskiego, Warszawa (wydanie dowolne).
Tambor J., Język polski. Charakterystyka, w: Kultura polska. Silva rerum, red. R. Cudak, J. Tambor, Katowice 2002.
Tambor J., Po co są końcówki równoległe?, w: Sztuka czy rzemiosło? Nauczyć Polski i polskiego, red. A. Achtelik, J. Tambor, Katowice 2007.
Wróbel H., Gramatyka języka polskiego, Kraków (wydanie dowolne)
SŁOWOTWÓRSTWO – WYKŁADY
- elementy morfologii, podział wyrazu na morfemy; potrzeba tej umiejętności w uczeniu cudzoziemców; słowotwórstwo a fleksja; miejsce słowotwórstwa w systemie języka;
- podstawowe wiadomości ze słowotwórstwa; podział słowotwórczy wyrazu; kategorie słowotwórcze; rodzaj derywacji (afiksalna, paradygmatyczna, alternacyjna, prozodyczna); typy formantów; funkcje formantów; produktywność, kategorialność derywatów; znaczenia formantów;
- problemy derywacji rzeczownikowej: formanty rzeczownikowe, kategorie słowotwórcze rzeczowników polskich; wartości kategorialne formantów rzeczownikowych; złożenia;
- problemy derywacji czasownikowej, derywację prefiksalna, znaczenie prefiksów czasownikowych;
zagadnienia słowotwórcze w podręcznikach do nauki języka polskiego jako obcego.
SŁOWOTWÓRSTWO – ĆWICZENIA
- pogranicze słowotwórstwa i składni oraz słowotwórstwa i słownictwa;
- parafrazowanie słowotwórcze, podział na temat słowotwórczy i formant;
- znaczenie formantów, wieloznaczność formantów, homonimia formantów;
- słowotwórstwo rzeczownika: podstawowe kategorie słowotwórcze rzeczownika i ich wykładniki formalne;
- słowotwórstwo przymiotnika i przysłówka; przymiotnikowe derywaty współpodstawowe;
- słowotwórstwo czasownika (ze szczególnym uwzględnieniem derywacji odczasownikowej), znaczenie prefiksów czasownikowych, czyste pary aspektowe;
- słowotwórstwo złożeń.
Podstawowa literatura:
Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, red. H. Wróbel, R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, Warszawa 1998.
Grzegorczykowa R., Zarys słowotwórstwa polskiego, Warszawa (dowolne wydanie)
Janowska A., O swoistości derywacji na tle innych sposobów nominacji, w: Sztuka czy rzemiosło? Nauczyć Polski i polskiego, red. A. Achtelik, J. Tambor, Katowice 2007.
Nagórko A., Zarys gramatyki języka polskiego (ze słowotwórstwem), Warszawa 1998.
Pastuchowa M., O słowotwórstwie z perspektywy leksykalnej, w: Sztuka czy rzemiosło? Nauczyć Polski i polskiego, red. A. Achtelik, J. Tambor, Katowice 2007.
SKŁADNIA – WYKŁADY
- podstawowe typy związków składniowych w zdaniu, związki i szeregi;
- pojęcie akomodacji i konotacji; zależności akomodacyjne w zdaniach;
- zdanie minimalne i zdanie rozwinięte;
- stosunki w zdaniu złożonym, typy składowych zdań współrzędnych i podrzędnych;
- sposoby łączenia zdań składowych.
SKŁADNIA – ĆWICZENIA
- relacje składniowe w obrębie zdania pojedynczego;
- schematy zdaniowe w języku polskim;
- typy zdań złożonych współrzędnie i podrzędnie (zależności gramatyczne i semantyczne);
- konstrukcje składniowe z przyimkami i przymiotnikami, składnia grup nominalnych.
Podstawowa literatura:
Klemensiewicz Z: Zarys składni polskiej, Warszawa 1953 i wyd. nast.
Mędak S., Praktyczny słownik łączliwości składniowej czasowników polskich, Kraków 2005.
Saloni Z., Świdziński M., Składnia współczesnego języka polskiego, Warszawa 1998 (rozdz. I-X).
Słownik syntaktyczno-generatywny czasowników polskich, red. K. Polański, t. 1-5, Wrocław-Kraków 1980-1992.
Żmigrodzki P., Związki między składnikami w zdaniu polskim, w: Sztuka czy rzemiosło? Nauczyć Polski i polskiego, red. A. Achtelik, J. Tambor, Katowice 2007.