Turniej Tłumaczy 2018

Adam Mickiewicz

Niepewność

Gdy cię nie widzę, nie wzdycham, nie płaczę,
Nie tracę zmysłów, kiedy cię zobaczę;
Jednakże gdy cię długo nie oglądam,
Czegoś mi braknie, kogoś widzieć żądam;
I tęskniąc, sobie zadaję pytanie:
Czy to jest przyjaźń? czy to jest kochanie?
Gdy z oczu znikniesz, nie mogę ni razu
W myśli twojego odnowić obrazu;
Jednakże nieraz czuję mimo chęci,
Że on jest zawsze blisko mej pamięci.
I znowu sobie powtarzam pytanie:
Czy to jest przyjaźń? czy to jest kochanie?
Cierpiałem nieraz, nie myślałem wcale,
Abym przed tobą szedł wylewać żale;
Idąc bez celu, nie pilnując drogi,
Sam nie pojmuję, jak w twe zajdę progi;
I wchodząc, sobie zadaję pytanie:
Co tu mię wiodło? przyjaźń czy kochanie?

 

Wyrok był surowy. Za działalność w tajnych spiskowych organizacjach patriotyczno-niepodległościowych Adam Mickiewicz został skazany przez sąd rosyjski na zesłanie w głąb Rosji. Po przymusowym opuszczeniu rodzinnego kraju w latach 1824-1827 młody poeta przebywał w stolicy Imperium Rosyjskiego w Petersburgu, następnie w Odessie i w Moskwie oraz na Krymie. Wędrował i poznawał egzotyczne miejsca, bywał w salonach arystokracji, zawierał przyjaźnie z rosyjskimi poetami. W liście do swojego przyjaciela, Antoniego Odyńca, żalił się, że jego „muza [jest] niema”, ale tworzył. Pisał, doskonaląc warsztat poetycki, jak również parał się przekładem literatury światowej. Był zapraszany na salony jako młody a już sławny i utalentowany poeta; jego improwizacje, między innymi w języku francuskim, zyskiwały mu rozgłos. Styl takiego życia sprawiał, że twórczość poety obfitowała w poezję towarzysko-okolicznościową i wiersze wpisywane przede wszystkim paniom i pannom do pamiętników (mówiło się wtedy: do imionników, sztambuchów). Konwencja nakazywała, aby to była poezja refleksyjna, zawierająca przemyślenia, złote myśli, ale pojawiają się także wiersze żartobliwe, komplementujące wdzięki właścicielek imionników i będące elementem prowadzonego flirtu. Obok wierszy wpisywanych do sztambuchów, posiadających konkretne adresatki, utworów, w których mowa jest często o przyjaźni wynikającej również z tożsamych losów i jednakowych doświadczeń, pojawiają się także utwory miłosne. Niektóre z nich zdają się kontynuować konwencję Mickiewiczowskiej poezji miłosnej rozpoczętą tekstem sprowokowanym przez nieszczęśliwą miłość do Maryli Wereszczakówny, którą poeta przeżył wcześniej na Litwie, a zatytułowanym Do M*** (Precz z moich oczu…). Niepewność mogła powstać w Odessie jeszcze w 1825 roku, podobnie jak wiersze: Żeglarz (sztambuch Joanny Zaleskiej), Zaloty, Do D.D. (Moja pieszczotka…), SenRozmowa, Do D.D. Elegia (Gdybyś ty na dzień jeden…), Godzina. Piosenka, jak nazywa Mickiewicz ten utwór, realizuje klasyczną konwencję formalną. Jest to sześć zwrotek pisanych sekstyną (sześć wersów w strofach), regularne jedenastozgłoskowe wersy są rymowane parzyście (aa, bb). Paralelizmy utworu są zwieńczone pojawiającymi się na końcu każdej strofy wariantami podstawowego pytania, które wyraża tytułową niepewność. Zgrabnie prowadzony koncept gromadzenia coraz to poważniejszych argumentów, które mogłyby pomóc w rozwiązaniu rozterki, jest zakończony w ostatniej strofie wyszukanie żartobliwym dowodem w postaci natchnienia, które spowodowało napisanie tej piosenki:

Kiedym dla ciebie tę piosenkę składał,
Wieszczy duch mymi ustami nie władał;
Pełen zdziwienia, sam się nie postrzegłem,
Skąd wziąłem myśli, jak na rymy wbiegłem;
I zapisałem na końcu pytanie:
Co mię natchnęło? przyjaźń czy kochanie?

Trudno jednakże zaliczyć wiersz do poezji okazjonalnej czy sztambuchowej. Niepewność ma charakter wypowiedzi skierowanej do adresatki, ale w przeciwieństwie do tekstów sztambuchowych jest to postać wyobrażona. A sposób zapisu problemu (wyimaginowana rozmowa), który stanowi treść utworu, prowokuje do stwierdzenia, że Niepewność to w istocie poetycko zredagowany traktacik z zakresu psychologii miłości i romantyczna analiza doświadczenia uczuciowego. Jak pisze C. Zgorzelski, Niepewność to „próba precyzyjnego określenia związku, jaki łączy mówiącego człowieka z bliską mu kobietą”. Próba odpowiedzi na pytanie, jak nazwać ogarniające mówiącego uczucie i w jakiej sferze uczuć istotnych je skatalogować: czy jest to przyjaźń, czy jest to miłość. Powiedzmy od razu, odpowiedzi na to pytanie nie dostajemy, ale wywód jest tak skonstruowany, że jesteśmy prawie przekonani, że chodzi o rodzącą się miłość. Ale o miłość chyba inną niż te, do których wyobrażeń zostaliśmy przyzwyczajeni. Każda strofa wiersza jest opisem innego zachowania, które wywołuje dręczącą rozterkę (wyraz przyjaźni czy kochania?), ale żadne z nich – jako przeżycie niecodzienne, samoistne, głębokie i indywidualne – nie poddaje się racjonalizacji i jest w zasadzie nie do nazwania. Wiemy tylko (zwłaszcza strofa pierwsza), że inne niż te, które towarzyszą miłości sentymentalnej, konwencjonalnej, takiej, którą od tej chwili nie wypada nazywać miłością, bo to jedynie powierzchnia miłości prawdziwej, sfera zauroczenia – wzdychania, płacze, utrata zmysłów, wylewanie żalów, cierpienie. Sześć przedstawionych w wierszu sytuacji to atrybuty zarówno miłości, jak i cenionej bardzo przez romantyków głębokiej przyjaźni, tajemnego porozumienia serc i dusz. I retoryczne zawieszenie odpowiedzi na pytanie: przyjaźń czy kochanie, sugerowana niepewność mogą być w istocie podpowiedzią, że mowa jest o uczuciu, które kumuluje w sobie to, co najcenniejsze dla obu związków: miłości i przyjaźni. Że jest to miłość, która powstaje na kanwie przyjaźni, pielęgnująca tę przyjaźń. Niepewność jest wierszem, który zwiastuje, że w poezji Mickiewicza rodzi się koncepcja miłości romantycznej. Pokazuje, że poeta odchodzi od opisów sentymentalnego bibelotu w postaci miłosnego zauroczenia i próbuje dotrzeć do istoty miłości. Bo przecież niepewność, czy to jest miłość, czy to jest przyjaźń jest także próbą uzyskania pewności w refleksji nad tym, czym naprawdę jest miłość.

Romuald Cudak

Angielski Arabski Azerbejdżański Białoruski Chiński Chorwacki Czeski Fiński Francuski
Gruziński Hiszpański Indonezyjski Japoński Kirgiski Koreański Macedoński Niderlandzki Niemiecki
Portugalski Rosyjski Rumuński Słowacki Turecki Ukraiński Węgierski Włoski