Podstawy fonetyki i prawidła poprawnej wymowy
Podstawy fonetyki i prawidła poprawnej wymowy
(oprac. Jolanta Tambor, Jagna Malejka)
WYKŁADY:
- specyfika trudności w opanowaniu głosek języka polskiego dla różnych grup cudzoziemców wraz ze wskazaniem przykładowych ćwiczeń;
- cechy fonetyczne i dystynktywne głosek polskich;
- omówienie alfabetów fonetycznych (słowiański i API);
- warianty fakultatywne (tu np. dopuszczalność wymowy tzw. francuskiego „r”, zębowego „ł”) i warianty pozycyjne;
- prawidła poprawnej wymowy polskiej.
ĆWICZENIA:
- sposoby opisu głosek polskich: schematyczne rentgenogramy (odczytywanie i tworzenie-rysowanie, pokazywanie dłońmi), labiogramy (dla samogłosek i spółgłosek wargowych), palatogramy (przykładowo), kaseta wideo, programy komputerowe;
- różnice między pisownią a wymową: relacja: głoska–litera, wieloznaki, funkcja litery i, różnice ilościowe i jakościowe;
- spółgłoskowy charakter języka polskiego; specyficzne głoski, charakterystyczne dla języka polskiego; połączenia spółgłosek w języku polskim;
- prawidła poprawnej wymowy polskiej: dopuszczalne upodobnienia i uproszczenia grup głoskowych, niedopuszczalne uproszczenia prowadzące często do zaburzeń komunikacji i nieporozumień; zjawiska zachodzące na granicy głosek w połączeniach;
- jednorodność i niejednorodność grup spółgłoskowych pod względem dźwięczności;
- wymowa tzw. nosówek w języku polskim: nosowość konsonantyczna, nosowość wokaliczna, wygłos, denazalizacja;
- wymowa głosek podwojonych;
- akcent i intonacja w języku polskim; emocjonalność intonacji, jej wpływ na znaczenie wypowiedzi;
- norma wymawianiowa i uzus – stanowienie norm; zmiany wymawianiowe na przełomie tysiącleci;
- słowniki i poradniki poprawnej wymowy polskiej;
- tworzenie i przeprowadzanie ćwiczeń z zakresu wymowy (dla ćwiczenia konkretnych głosek, połączeń itp.); konspekty fragmentów lekcji poświęconych wymowie.
Podstawowa literatura:
Karczmarczuk B., Wymowa polska z ćwiczeniami, Lublin 1987.
Krzyżyk D., Ćwiczenia ortograficzne dla obcokrajowców – różne typy dyktand, w: Sztuka czy rzemiosło? Nauczyć Polski i polskiego, red. A. Achtelik, J. Tambor, Katowice 2007.
Milewski S, Lingwistyczne i dydaktyczne aspekty analizy fonemowej, Lublin 1999.
Ostaszewska D., Tambor J., Fonetyka i fonologia współczesnego języka polskiego. Warszawa (wydanie dowolne).
Steffen-Batogowa M., Struktura akcentowa języka polskiego. Warszawa-Poznań 2000.
Steffen-Batogowa M., Automatyzacja transkrypcji fonematycznej tekstów polskich. Warszawa 1975.
Tambor J., Fonetyka i fonologia współczesnego języka polskiego. Ćwiczenia, Warszawa 2007.
Wacławek M., Samogłoskowe problemy polszczyzny (emisja głosu, prawidła wymowy w świetle nauczania JpjO), w: Sztuka czy rzemiosło? Nauczyć Polski i polskiego, red. A. Achtelik, J. Tambor, Katowice 2007.
Poradniki i podręczniki logopedyczne.