Przemiany we współczesnej polszczyźnie

Przemiany we współczesnej polszczyźnie

(oprac. Olga Wolińska, Aldona Skudrzyk, Danuta Krzyżyk)

Podstawą obserwacji i opisu jest najnowsza polszczyzna – jej stan po 1980 roku. Jednak tłem dla tych rozważań są zmiany, które dokonywały się po II wojnie światowej. W sposób oczywisty przemiany języka wiązane są z przemianami rzeczywistości społecznej, kultury, filozofii (wieloparadygmatyczność).

WYKŁADY I ĆWICZENIA:

  • zewnętrzne i wewnętrzne uwarunkowania przemian współczesnej polszczyzny; horyzont czasowy (po 1939 lub 1989) – uzasadnienie wyboru przez odniesienie do kryteriów periodyzacji historii języka polskiego; czynniki sprawcze rozwoju języka (wewnętrzne i zewnętrzne); czynniki wewnętrzne – tendencja do udoskonalenia języka, wzmacnianie wyrazistości znaczeniowej, uproszczenie (ekonomiczność), czynniki zewnętrznojęzykowe – upowszechnienie odmiany ogólnej, demokratyzacja, zmiana kanału komunikacji publicznej, globalizacja;
  • doba nowopolska a współczesność; technika jako motor zmian językowych (komunikacja bezpośrednia, face to face, indywidualna i lokalna; komunikacja masowa, bez granic, ogólna, druk – prasa – radio – tv – internet – offset); skutki rozwoju techniki: terminologizacja, łatwość przekazu, ogromna liczba komunikatów, informacja jako towar, nowy obraz świata, tradycyjny obraz świata – odniesienie do natury, przyrody; technika jako filtr nowego spojrzenia we frazeologii i metaforach;
  • przemiany systemu składniowego współczesnej polszczyzny; przyczyny zmian: ekonomizacja, wzmacnianie wyrazistości (semantyzacja), nobilitacja – awansowanie wybranych form, ocenianych jako prestiżowe, lepsze; główne procesy: nominalizacja, analityzacja;
  • zmiany zachowań językowych w publicznym dyskursie; kulturowe i socjologiczne uwarunkowania; zmiany modeli zachowań grzecznościowych; liberalizacja społecznej oceny wulgaryzmów; brutalizacja dyskursu publicznego;
  • kategoria oficjalności dziś i przemiany zachowań językowych, ekspansywna potoczność, słownictwo w okresie przemian;
  • zmiany w systemie językowym – morfologia, składnia;
  • zmiany na poziomie budowy tekstu – Internet, czyli między polszczyzną mówioną i pisaną; analfabetyzm funkcjonalny i jego przyczyny.

Podstawowa literatura:

Bajerowa I., Zarys historii języka polskiego 1939- 2000, Warszawa 2003.
Dubisz S., Probabilistyka lingwistyczna, czyli o rozwoju polszczyzny w XXI wieku, w: Przyszłość języka, red. S. Krzemień-Ojak, B. Nowowiejski, Białystok 2001.
Dubisz S., Rozwój współczesnej polszczyzny. „Przegląd Humanistyczny” 1995, z. 5, s. 69-88.
Grabias S., Język w zachowaniach społecznych, Lublin 1997.
Jadacka H., System słowotwórczy polszczyzny (1945–2000), Warszawa 2001.
Język polski (w serii Najnowsze dzieje języków słowiańskich), red. S. Gajda, Opole 2001.
Lubaś W., Polskie gadanie, Opole 2003.
Ożóg K., Polszczyzna przełomu XX i XXI wieku. Wybrane zagadnienia, Rzeszów 2001.
Polszczyzna 2000. Orędzie o stanie języka polskiego na przełomie tysiącleci, red. W. Pisarek, Karków 1999.
Polszczyzna a/i Polacy u schyłku XX wieku, red. K. Handke, H. Greń-Dalewska, Warszawa 1994.
Polszczyzna w komunikowaniu publicznym, red. W. Gruszczyński, J. Bralczyk, Majkowska Grażyna, Warszawa 1999.
Polszczyzna XX wieku. Ewolucja i perspektywy rozwoju, red. S. Dubisz, S. Gajda, Warszawa 2001.
Przemiany współczesnej polszczyzny, red. S. Gajda, Z. Adamiszyn. Opole 1994.
Słownictwo współczesnej polszczyzny w okresie przemian, red. J. Mazur, Lublin 2000.
Warchala Jacek, Kategoria potoczności w języku, Katowice 2003.