Finansowanie nauki i szkolnictwa wyższego na świecie
11-06-2022
31 maja 2022 r. Krajowa Sekcja Nauki NSZZ Solidarność reprezentująca pracowników sektora szkolnictwa wyższego, a także instytutów badawczych w Polsce, zorganizowała konferencję pt. Finansowanie nauki i szkolnictwa wyższego na świecie.
Solidarność działająca w szkolnictwie wyższym od lat walczy o lepsze warunki pracy i o wyższe zarobki dla całego środowiska działającego w obszarze nauki w Polsce. Stara się także wypracować mechanizmy profesjonalnego oddziaływania na społeczeństwo i uświadamiać politykom, że bez mocnego wsparcia sektora nauki nie da się budować kraju nowoczesnego i otwartego, mogącego konkurować z najlepszymi i największymi. Zorganizowana konferencja pozwoliła przybliżyć nie tylko członkom zrzeszonym w Krajowej Sekcji Nauki, ale przede wszystkim osobom zarządzającym uniwersytetami i szerzej sektorem nauki i szkolnictwa wyższego w Polsce, jak wyglądają różne sposoby finansowania i wspierania badań naukowych, publikacji, grantów w różnych krajach.
Oczywiście, niezwykle istotnymi uczestnikami konferencji byli zainteresowani naukowcy, badacze, nauczyciele akademiccy, którzy poszukują nowych dróg i źródeł pozyskiwania funduszy i partnerów dla naukowych działań i badawczych inicjatyw.
Sposób finansowania nauki, z jakim mamy do czynienia w Polsce jest tylko jedną z możliwości. Współczesny świat wymaga wszak elastyczności. Trzeba poszukiwać wciąż nowych narzędzi uprawiania nauki i wciąż nowych źródeł, które pozwoliłyby uprawiać badania w różnych dziedzinach. Za szczególnie istotne należy uznać dyscypliny humanistyczne, które nie leżą zazwyczaj w obszarze zainteresowań przedsiębiorstw, firm i innych jednostek gospodarczo-ekonomicznych. Nie są bowiem łatwo i wprost przekładalne na zyski i nie wprost poddają się komercjalizacji wyników badań. Dlatego uznano, że warto się przyjrzeć działaniom w innych krajach, bo to może stać się impulsem i inspiracją do zmiany podejścia do wszczynania zadań badawczych.
Do udziału w panelu konferencyjnym zostali zaproszeni badacze z całego świata, którzy mają na swoim koncie spektakularne osiągnięcia projektowe i badawcze – dało to pewność, że słuchacze pozyskają informacje najwyższej próby.
Obrady moderowała prof. dr hab. Jolanta Tambor z Uniwersytetu Śląskiego, kierowniczka projektu w programie NPRH, polska koordynatorka dwóch badawczych projektów polsko-niemieckich dotyczących lektu śląskiego, prowadząca ogromny projekt w ramach Funduszu Azylu, Migracji i Integracji i wiele promocyjnych projektów finansowanych przez NAWA.
Obrady rozpoczął prof. Gerd Hentschel, który swoją karierę akademicką rozpoczynał na Uniwersytecie w Getyndze, był m.in. stypendystą Niemieckiej Fundacji Badawczej (DFG), a od 1993 został profesorem slawistyki na uniwersytecie w Oldenburgu. Był wieloletnim szefem Komisji ds. Kontaktów Językowych przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów. Jego prace badawcze skupiają się wokół socjolingwistyki i kontaktów językowych. Jednym z jego ostatnich projektów były badania zatytułowane: Niemiecko-polskie podobieństwa leksykalne we współczesnym śląskim etnolekcie mówionym, prowadzone wspólnie z UŚ, a finansowane przez Bundesverwaltungsamts (czyli Federalny Urząd Administracyjny). Prof. G. Hentschel przedstawił działalność Niemieckiej Wspólnoty Naukowej (Deutsche Forschunsgemeinschaft), ale też – co dla polskich uczestników było być może najciekawsze – możliwości finansowania projektów naukowych przez prywatne instytucje, jak choćby: Volkswagen Stiftung czy Fritz Thyssen Stiftung.
Kolejna prelegentka prof. Ivana Dobrotová jest związana z Uniwersytetem Palackiego w Ołomuńcu w Republice Czeskiej. Jest specjalistką w zakresie gramatyki kontrastywnej języka polskiego i czeskiego, kultury języka polskiego i czeskiego, języka mediów i przekładu specjalistycznego. Jako kierowniczka 3 projektów unijnych z programu Operacyjnego współpracy transgranicznej PL-CZ, w tym projektu flagowego z nazwą Zwiększanie kompetencji językowej przyszłych absolwentów na transgranicznym rynku pracy (2017-2021) przedstawiła te właśnie projekty, dające ogromne możliwości, a dość rzadko wykorzystywane przez polskich partnerów.
Belgijski wykładowca na Katholieke Universiteit Leuven, prof. Kris van Heuckelom, były pracownik naukowy Research Foundation Flanders, podczas pobytu w USA współpracownik Belgian American Educational Foundation na Uniwersytecie w Chicago, współtwórca projektu e-learningowego Polish Your Polish, (Un)Polish Your Russian. A user-centered development of a multimedia lexicon for Polish/Russian/Dutch, który w 2020 roku dołączył do konsorcjum finansowanego przez Fundację Rothschilda, którego celem jest przeprowadzenie badań porównawczych nad literackimi reprezentacjami Holokaustu po roku 2000 – przedstawił niedościgły dla większości humanistów na świecie belgijski model finansowania. Pokazał jak państwo docenia wysiłek włożony w karierę naukową i promuje (także finansowo) działania naukowe profesorów.
Z kolei prof. Wacław Osadnik z Uniwersytetu Alberty w Edmonton, którego życiorys naukowy obejmuje pracę i badania na kilku kontynentach: od Uniwersytetów Jagiellońskiego i Śląskiego przez Yale i Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley w USA, Queensland w Brisbane w Australii po Kanadę, zaprezentował działalność badawczą The Wirth Institute for Austrian and Central European Studies, w którym od wielu lat jest członkiem rady naukowej. Doświadczenia amerykańsko-kanadyjskie są właściwie znane tylko na tamtym kontynencie – to fundowanie katedr i ich działań przez wiele lat przez prywatnych obywateli: tworzenie wielomilionowych nieraz funduszy na rzecz działalności konkretnych nacji czy ustanawianie spadków na ich rzecz.
Odmienną perspektywę przyjął Maciej Duszyński, który wiele lat spędził na placówkach dyplomatycznych, reprezentując Polskę w Indonezji, Timorze Wschodnim, Wietnamie. Pokazał ważny element współdziałania świata akademickiego z dyplomacją i jednostkami gospodarczymi. Przykładami, które podał, ilustrującymi efekty takiego współdziałania, są choćby powstanie lektoratów języka polskiego w Indonezji w Dżakarcie aż na dwóch uniwersytetach: Indonezyjskim i Atma Jaya (co jest niezwykłym faktem, gdyż wcześniej w tym rejonie świata nigdy zinstytucjonalizowanego akademickiego nauczania języka polskiego nie było), i odnowienie lektoratów polskich w Wietnamie (Hanoi i Ho Chi Min). Tej działalności może pomóc Stacja Naukowa, której powstanie w Wietnamie jest bardzo ważne. Powrót polskiego życia naukowego do Wietnamu zapowiada np. konferencja naukowa w Hanoi w 40 lat po przybyciu polskich konserwatorów zabytków (dowodzonych przez Kazimierza Kwiatkowskiego) z publikacją pokonferencyjną w partnerstwie Politechniki Świętokrzyskiej w Kielcach i Uniwersytetu Architektonicznego w Hanoi.
Polskę reprezentował dr Remigiusz Kopoczek, powołany na dyrektora Narodowego Centrum Badań i Rozwoju (NCBR), którego celem jest wspieranie i tworzenie innowacyjnych rozwiązań technologicznych i społecznych, inicjowaniem i realizowaniem przedsięwzięć przyczyniających się do cywilizacyjnego rozwoju kraju, adiunkt na Wydziale Sztuki i Nauk o Edukacji UŚ, współtwórca pierwszego w Polsce kierunku projektowanie gier i przestrzeni wirtualnej (studiów pierwszego i drugiego stopnia), który uzyskał w roku 2013 nagrodę ministra nauki i szkolnictwa wyższego dla najlepszego praktycznego kierunku artystycznego w Polsce. Był prezesem ARP Games, pierwszego polskiego akceleratora gier wideo powołanego przez Agencję Rozwoju Przemysłu, Uniwersytet Śląski w Katowicach i powiat cieszyński. W ostatnim czasie pełnił funkcję prezesa zarządu jednej z największych konferencji gospodarczej w Polsce – Kongres 590. Współautor i uczestnik wielu projektów związanych z tworzeniem gier wideo. Z racji dotychczasowych dokonań i aktualnie sprawowanej funkcji dyrektora NCBR był najwłaściwszą osobą do zaprezentowania możliwości, jakie daje ta właśnie instytucja polskiej nauce i polskim naukowcom.
Konferencja otwarła oczy na wiele nowych możliwości, na pola często pomijane. Wszyscy uczestnicy uznali, że powinna być kontynuowana. W ożywionej dyskusji ustnej i toczącej się na czasie wielokrotnie padły słowa o potrzebie kolejnej części, w której można byłoby się zapoznać ze sposobami uprawiania nauki w następnych krajach.