Szkoła Języka i Kultury Polskiej Uniwersytet Śląski

Ukraina

Zajęcia polonistyczne na Lwowskim Uniwersytecie im. Iwana Franki

W pierwszej połowie września na Uniwersytecie im. Iwana Franki we Lwowie zajęcia w ramach projektu „Jak i dlaczego warto uczyć się Polski i polskiego” poprowadzą dr Marcin Maciołek z Katedry Międzynarodowych Studiów Polskich oraz dr Filip Mazurkiewicz z Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej im. I. Opackiego. Zajęcia dedykowane są studentom lwowskiej polonistyki. Dr Marcin Maciołek zapozna uczestników projektu z procesami fonetycznymi i morfologicznymi, które zaszły w polszczyźnie historycznej i wpłynęły na kształt języka polskiego, a także omówi kwestie przemian zachodzących we współczesnej polszczyźnie. Zajęcia dr. Filipa Mazurkiewicza oscylować będą wokół zagadnień związanych z polską poezją i prozą – ze szczególnym uwzględnieniem związków polsko-ukraińskich przedstawianych w literaturze polskiej XIX i XX wieku, a także analizy i interpretacji wybranych arcydzieł literatury polskiej.

Zajęcia organizowane są z ramienia Stowarzyszenia Sympatyków Szkoły Języka i Kultury Polskiej UŚ w ramach projektu „Jak i dlaczego warto uczyć się Polski i polskiego – wyjazdowe warsztaty języka polskiego” prowadzonego przy wsparciu Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

Lwowskie spotkania z językiem i literaturą polską

W dniach od 6 do 15 września 2015 roku dr Marcin Maciołek z Katedry Międzynarodowych Studiów Polskich oraz dr Filip Mazurkiewicz z Zakładu Historii Literatury Poromantycznej Instytutu Nauk o Literaturze im. Ireneusza Opackiego zostali oddelegowani przez Stowarzyszenie Sympatyków Szkoły Języka i Kultury Polskiej UŚ do Lwowa, aby poprowadzić wykłady i seminaria dla studentów tamtejszej polonistyki. Wyjazd zorganizowano w ramach projektu „Jak i dlaczego warto uczyć się Polski i polskiego”, realizowanego na zlecenie Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP i przy współpracy z Katedrą Filologii Polskiej Narodowego Uniwersytetu Lwowskiego im. Iwana Franki. W ramach warsztatów odbyły się dwa cykle wykładów, a mianowicie: Spotkania z językiem – współczesność wobec przeszłości oraz seria wykładów historycznoliterackich, których celem było zarysowanie problematyki okresu Młodej Polski. Część historycznoliteracka koncentrowała się wokół następujących pól problemowych: periodyzacja okresu, nazwa (nazwy) oraz dyskusje literackie poświęcone temu zagadnieniu, czas poprzedzający Młodą Polskę, czyli problematyka tzw. przełomu antypozytywistycznego z zaznaczeniem historycznego, ekonomicznego i filozoficznego tła okresu, Młoda polska, modernizm na tle europejskiej i polskiej nowoczesność oraz główne nurty poezji modernistycznej, a także przemiany prozy, szczególnie powieści – od prozy dojrzałego realizmu do prozy młodopolskiej.

Cykl zajęć językowych obejmował serię wykładów i ćwiczeń z zakresu historii języka polskiego z elementami gramatyki historycznej i porównawczej. Szczególną uwagę zwrócono na wzajemne związki rozwoju języka z rozwojem kultury. Słuchacze mogli się przekonać, że polszczyzna (a szerzej: język) jest zwierciadłem i archiwum kultury, jej pamięcią utrwalającą wszystko to, co było. W języku zmagazynowane są wytwory przeszłości, co umożliwia ludziom porozumiewanie się przez granice wieków. Język to zatem żywa kronika dziejów. W jego środkach utrwalają się wiadomości o starych, zapomnianych dziś zwyczajach, przedmiotach, zdarzeniach i poglądach.   Po wstępnych wiadomościach na temat dyscyplin oraz metod badawczych językoznawstwa diachronicznego studenci poznali najstarsze zabytki języka polskiego, począwszy od zapiski karolińskiej, czyli tzw. Geografa bawarskiego, i Dagome iudex, tj. pierwszego zachowanego dokumentu, w którym Mieszko I oddał swe państwo pod opiekę papieża, poprzez – jakże ważną w dziejach polszczyzny – Bullę gnieźnieńską, od której rozpoczęła się piśmienna faza rozwoju naszego języka ze względu na obfitość zawartego w niej polskiego materiału językowego (przeszło 400 nazw miejscowych i osobowych!) i Księgę henrykowską, w której znajduje się najstarsze zdanie napisane po polsku, aż po odnalezione w 1890 r. w Petersburgu przez Aleksandra Brücknera Kazania świętokrzyskie czy Psałterz floriański oraz Biblię królowej Zofii, przygotowaną dla czwartej żony króla Władysława Jagiełły, zwanej Sonką. Podczas zajęć słuchacze mogli zobaczyć barwne fotografie zabytków naszego języka oraz dowiedzieć się, gdzie obecnie są one przechowywane i w związku z tym gdzie można je dziś obejrzeć. Stanowiło to dla nich niewątpliwie zachętę do tego, by w przyszłości wybrać się do Polski i zobaczyć te cenne dla nas, Polaków, skarby kultury narodowej. Podczas wykładu studenci wysłuchali również Bogurodzicy, najstarszej polskiej pieśni religijnej, którą Jan Długosz określił mianem patrium carmen, co znaczy „pieśń ojczyźniana”, a ponadto obejrzeli fragment ekranizacji słynnej powieści Henryka Sienkiewicza Krzyżacy w reżyserii Aleksandra Forda, tj. scenę, w której rycerstwo polskie odśpiewało Bogurodzicę przed rozpoczęciem bitwy pod Grunwaldem stoczonej w 1410 r. z zakonem krzyżackim. Zajęcia historycznojęzykowe stanowiły więc wdzięczną okazję ku temu, aby przypomnieć lwowskim studentom także ważne wydarzenia z historii Polski. Całość dopełniła analiza warstwy językowej pieśni.

W ramach kolejnego seminarium słuchacze na przykładzie Psałterza floriańskiego dowiedzieli się, jak w średniowieczu powstawała książka rękopiśmienna oraz jak zdobiono poszczególne karty manuskryptu. Mogli przy tej okazji posłuchać wzorcowo odczytanego przez wykładowcę fragmentu powieści Bracia Zmartwychwstańcy Józefa Ignacego Kraszewskiego, taktującego o pracy zakonników w średniowiecznym skryptorium. Odtąd dla uczestników spotkania jasne się stało, skąd wzięły się funkcjonujące we współczesnej polszczyźnie frazeologizmy: przeczytać coś od deski do deski, na wołowej skórze by nie spisał czy benedyktyńska praca.

Następne zajęcia miały już charakter bardziej ćwiczeniowy. Studenci analizowali pod kierunkiem prowadzącego wyimki tekstów staropolskich pod kątem zapisu, starając się uchwycić poszczególne etapy kształtowania się grafii polskiej, tj. pisownię prostą (wieloznaczną), złożoną pierwszego i drugiego stopnia oraz diakrytyczną. Całość dopełnił wykład na temat doniosłej roli XVI-wiecznych drukarzy krakowskich w normalizacji pisowni polskiej oraz późniejszych reform naszej ortografii. Uczestnicy zajęć dowiedzieli się, skąd wzięło się „rz” oraz „ó”, zaskoczeniem było dla nich, że literę „j” (zwaną jotą) wprowadzono do naszego alfabetu dopiero w 1816 roku (!) za sprawą poety doby klasycyzmu, Alojzego Felińskiego, a już zupełnie zabawny okazał się fakt, że wielki uczony tego okresu, profesor Uniwersytetu Wileńskiego, astronom i matematyk, Jan Śniadecki dostał z tego powodu gorączki, a później na czas jakiś popadł w depresję.

Ostatni wykład poświęcony był dziejom polskich wyrazów. Studenci mogli się przekonać, jak bardzo skomplikowane bywają nieraz losy słów oraz poznać ścieżki, którymi podąża rozwój semantyczny wyrazów – jak słowa neutralne stają się z czasem nieprzyzwoite, a słowa obelżywe zyskują nieraz neutralną treść, a nawet wkraczają na salony.

Podczas pobytu na Narodowym Uniwersytecie Lwowskim im. Iwana Franki dr Marcin Maciołek poprowadził również seminarium dla studentów piątego roku tamtejszej polonistyki. Podczas zajęć z kultury języka wygłosił wykład dotyczący odmiany imion i nazwisk polskich oraz obcych, a także omówił zasady tworzenia nazwisk mężatek oraz panien, wskazując obserwowalne w tym względzie tendencje mówieniowe (morfologiczne) współczesnych Polaków, a mianowicie: dążność do unieruchomienia fleksyjnego i słowotwórczego nazw własnych (nazwisk).

Zadaniem popularyzowania Polski i języka polskiego wśród obcokrajowców objęto również „pierwszoroczniaków”. Studenci pierwszego roku lwowskiej polonistyki wzięli udział w zajęciach lektoratowych, podczas których nauczyli się mówić po polsku o swoich pasjach i zainteresowaniach. W nagrodę za aktywny udział w ćwiczeniach, podobnie zresztą jak i pozostali uczestnicy warsztatów, otrzymali atrakcyjne materiały dydaktyczne opracowane w Szkole Języka i Kultury Polskiej UŚ w Katowicach.

W czasie wolnym od zajęć w towarzystwie pracowników Katedry Filologii Polskiej Narodowego Uniwersytetu Lwowskiego, doc. Ałły Krawczuk, dr Oksany Ohorilko i mgr Olesi Zadvorniak, oddelegowani z ramienia Stowarzyszenia Sympatyków SJiKP UŚ wykładowcy, drowie Marcin Maciołek i Filip Mazurkiewicz, podziwiali przepiękną architekturę Lwowa, odnajdywali ślady Polski i Polaków oraz rozkoszowali się cudowną atmosferą lwowskich uliczek i restauracji, a także wspaniałym smakiem serwowanych w nich specjałów ukraińskiej kuchni.

Cykl lektoratowy z języka polskiego na Ukrainie

Od 13 do 23 września w Zaporożu na Ukrainie odbędą się wyjazdowe warsztaty języka polskiego, które poprowadzą współpracujące ze Szkołą Języka i Kultury Polskiej UŚ mgr Weronika Grychtoł oraz mgr Aleksandra Gancarz z Instytutu Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego. Zajęcia obejmować będą różnorodne aspekty gramatyczne, leksykalne oraz komunikacyjne, a uczestniczyć w nich będą studenci, młodzież i osoby dorosłe aktywnie działające na rzecz środowiska polonijnego w obwodzie zaporoskim. Przedstawicielki Uniwersytetu Śląskiego przeprowadzą cykl zajęć lektoratowych kształcących wszystkie sprawności: rozumienie ze słuchu, mówienie, rozumienie tekstu, poprawność gramatyczną, oraz pisanie. Poruszane zagadnienia dostosowane będą do wieku oraz zainteresowań uczestników, by zachęcić ich do poznawania Polski, języka polskiego i polskiej kultury. Oprócz zajęć lektoratowych odbędą się także popołudniowe i wieczorne spotkania kulturowe, na których zaprezentowane zostaną najciekawsze i zarazem najistotniejsze kwestie związane m.in. ze współczesną literaturą polską, świętami polskimi i polską obrzędowością. Warsztaty odbędą się we współpracy z Zaporoskim Obwodowym Stowarzyszeniem Kultury Polskiej im. A. Mickiewicza oraz szkołą niedzielną „Lech” jako część projektu „Jak i dlaczego warto uczyć się Polski i polskiego – wyjazdowe warsztaty języka polskiego” prowadzonego przy wsparciu Ministerstwa Spraw Zagranicznych przez Stowarzyszenie Sympatyków Szkoły Języka i Kultury Polskiej UŚ.

Warsztaty języka i kultury polskiej w Zaporożu

Od 13 do 23 września 2015 roku w Zaporożu na Ukrainie odbyły się wyjazdowe warsztaty języka i kultury polskiej w ramach prowadzonego przez Stowarzyszenie Sympatyków Szkoły Języka i Kultury Polskiej Uniwersytetu Śląskiego projektu „Jak i dlaczego warto uczyć się Polski i polskiego” organizowanego przy wsparciu Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Warsztaty prowadziły mgr Weronika Grychtoł i mgr Aleksandra Gancarz.

Uczestnicy zajęć byli podzieleni na cztery grupy: początkującą, zaawansowaną i dwie średniozaawansowane. Najmłodsi mieli 15 lat, najstarsi ponad 60. Z każdą grupą lektorki spotykały się regularnie, by podczas zajęć uczestnicy poszerzali i doskonalili swoje umiejętności językowe, a także poznawali kulturę i historię Polski poprzez zabawy, filmy i muzykę. Mówiąc o pierwszym dniu w szkole, przeszli pasowanie na ucznia, przeanalizowali tekst ślubowania pierwszoklasistów oraz porównali systemy edukacji w Polsce i na Ukrainie. Temat ślubu i współczesnego polskiego wesela był okazją do wykonania pamiątkowych odcisków palców na Ślubnym Drzewku Szczęścia, poznania popularnych piosenek weselnych, a nawet zainscenizowania przysięgi małżeńskiej. Podczas warsztatów na temat kultury Górnego Śląska uczestnicy poznali tradycje związane z obchodami Barbórki, wykonali z papieru czapki górnicze, a także zobaczyli produkty współcześnie promujące region, m.in. biżuterię z węgla, mydło z sadzą i książki pisane po śląsku. W grupie zaawansowanej fragmenty filmów „Syberiada”, „Róża”, „Pułkownik Kwiatkowski” i „Sami swoi” stały się pretekstem do rozmów na temat zesłań i repatriacji ludności polskiej. Grupy średniozaawansowane i zaawansowana z pasją i zapałem grały w karty „Co to znaczy? Czy to wiesz?”, czyli grę edukacyjną do rozwijania umiejętności językowych i poszerzania wiedzy o kulturze polskiej. Wszystkie materiały studenci otrzymali dzięki dofinansowaniu Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP.

Zajęcia odbywały się w Izbie Handlowej oraz siedzibie organizacji „Oświata w Europie”, gdzie na co dzień również można uczyć się języka polskiego. Jedną z nauczycielek jest mgr Olga Pawluk, prezeska Zaporoskiego Obwodowego Stowarzyszenia Kultury Polskiej im. Adama Mickiewicza i absolwentka Podyplomowych Studiów Nauczania Kultury i Języka Polskiego jako Obcego prowadzonych przez SJiKP UŚ we Lwowie.

W czasie wolnym lektorki w towarzystwie Olgi Pawluk i kilku uczestników zajęć odkrywały uroki Zaporoża i okolic. Udały się na Chortycę, gdzie zwiedziły Sicz Kozacką i zobaczyły teatr konny. Sobotni wieczór spędziły w Zaporoskiej Filharmonii Obwodowej im. Michaiła Glinki na koncercie inaugurującym nowy sezon. W muzeum miejskim zobaczyły obrazy i wyroby ceramiczne miejscowych artystów. Eksponaty muzeum krajoznawstwa przybliżyły im historię i kulturę regionu.

Ostatniego dnia lektorki wzięły udział w konferencji naukowej pt. „Inkubatory przedsiębiorczości jako narzędzie zrównoważonego rozwoju gospodarki Ukrainy” na Wydziale Ekonomicznym Zaporoskiego Uniwersytetu Narodowego. Zostały poproszone przez organizatorów konferencji o wygłoszenie referatu na temat polskich samorządów i organizacji pozarządowych. Ich wystąpienie spotkało się z zainteresowaniem studentów i stało się przyczynkiem do dyskusji na temat budowania społeczeństwa obywatelskiego.

Zainteresowanie zaporożan nauką języka polskiego często wynika ze świadomości polskich korzeni. Czasami motywacją do nauki jest chęć studiowania i mieszkania w Polsce. Duża aktywność środowisk polonijnych w tym mieście popularyzuje kulturę Polski oraz buduje pozytywny obraz Polaków. Bezpośredni kontakt z lektorkami języka polskiego był dla wielu osób cennym doświadczeniem językowym, jak również możliwością rozmowy na temat życia w Polsce.