Czytaj po polsku. Tom 07. Stanisław Lem „Jak ocalał świat”, „Maszyna Trurla”, „Wyprawa pierwsza A, czyli Elektrybałt Trurla”. Materiały pomocnicze do nauki języka polskiego jako obcego. Edycja dla średnio zaawansowanych i zaawansowanych (poziom B1, B2, C1, C2)
Oprac. Tambor Jolanta, red. serii Cudak Romuald, Hajduk-Gawron Wioletta, Tambor Jolanta
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
Katowice 2015 (wyd. I, 2010)
Książka zawiera trzy opowiadania pochodzące ze zbioru Cyberiada autorstwa najpopularniejszego i najczęściej tłumaczonego polskiego pisarza – Stanisława Lema. Wszystkie teksty charakteryzują się językiem nasyconym neologizmami, łączą elementy science fiction z baśniowością. Opowiadania są podstawą do rozwiązania ćwiczeń, które zostały podzielone na kategorie: rozumienie tekstów i ćwiczenia leksykalne, językowe zabawy cyframi, liczbami i liczebnikami, poprawność gramatyczna, pisanie i mówienie. Zadania zostały tak skonstruowane, aby mogły je rozwiązać osoby znające język polski na poziomie średnim i zaawansowanym. Wszystkie ćwiczenia wykorzystują materiał użyty w tekście oryginalnym, a korzystanie z opowiadań zostało ułatwione poprzez odnośniki do kolejnych wersów.
PRZYKŁADOWE ĆWICZENIA
1. Wyobraźmy sobie, że Trurl zbudował „maszynę, która umiała robić wszystko na literę”: p, s, r…
1.1.) Proszę rozejrzeć się dokoła siebie i powiedzieć, co zniknęłoby z naszego otoczenia, gdyby Klapaucjusz tym maszynom kazał usunąć wszystko na te litery.
1.2.) Proszę wymyślić, co mogłoby się pojawić w naszym otoczeniu.
2. Proszę jeszcze raz przeczytać fragment dialogu Trurla i Klapaucjusza z opowiadania Jak ocalał świat:
– Ale oto trzeci rozkaz: Maszyno! Masz zrobić Nic!
Maszyna przez dłuższy czas w ogóle się nie ruszała. Klapaucjusz jął zacierać z zadowolenia ręce, Trurl zaś rzekł:
– O co ci chodzi? Kazałeś jej nic nie robić, więc nic nie robi!
– Nieprawda. Kazałem jej zrobić Nic, a to co innego.
– Też coś! Zrobić Nic, a nie zrobić nic, znaczy jedno i to samo.
– Skądże! Miała zrobić Nic, a tymczasem nie zrobiła nic, więc wygrałem. Nic bowiem, mój ty przemądrzały kolego, to nie takie sobie zwyczajne nic, produkt lenistwa i niedziałania, lecz czynna i aktywna Nicość, to jest doskonały, jedyny, wszechobecny i najwyższy Niebyt we własnej nieobecnej osobie!!
2.1) Proszę wyrazić swoją opinię, który z konstruktorów miał rację.
2.2) Jak buduje się zdania przeczące w języku polskim? Proszę omówić zasady przeczenia w języku polskim, wykonać następujące ćwiczenia – proszę odpowiedzieć na pytania zgodnie z wzorem:
Wzór: Który konstruktor może ci pomóc? Żaden nie może mi pomóc.
Gdzie można coś zjeść? Nigdzie ……..
Co chcesz robić w niedzielę? Nic ……..
Kiedy chcesz się zestarzeć?
Jaką gazetę czytasz?
W czym jesteś dobry?
Z czego jesteś zadowolony?
Kogo kochasz naprawdę?
Z kim chcesz spędzić wakacje?
Jaka maszyna mogła spełnić życzenia Klapaucjusza?
W jakiej części nieba istnieje planeta Trurla?
3. Proszę wyjaśnić znaczenie następujących frazeologizmów/idiomów i użyć ich w zdaniach.
Wzór: czarno na białym – bezsprzecznie, w sposób oczywisty
On nie może mieć wątpliwości, wyłożyłem mu to czarno na białym.
biały kruk –
w biały dzień –
do białego dnia –
doprowadzić kogoś do białej gorączki –
biała karta –
białe mięso –
białe plamy –
biała płeć –
biała broń –
białe szaleństwo –
biały wiersz –
w białych rękawiczkach –
widzieć wszystko w czarnych barwach –
zbierają się nad kimś czarne chmury –
czarny charakter –
czarny rynek –
czarna rozpacz –
odłożyć coś na czarną godzinę –
czarny ląd –
czarna lista –
czarna magia –
czarne myśli –
czarna niewdzięczność –
myśleć o niebieskich migdałach –
niebieska krew –
niebieski ptak –
zielone lata –
nie mieć zielonego pojęcia –
zielone światło –
zzielenieć z … (np. ze złości) –
być żółtym z … (np. z zazdrości) –
być żółtodziobem –
4. Proszę napisać:
Wzór: jak nazywa się trójkąt, który ma 1 kąt prosty? – trójkąt prostokątny
jak nazywa się trójkąt, który ma wszystkie kąty ostre? –
jak nazywa się trójkąt, który ma 1 kąt rozwarty? –
jak nazywa się trójkąt, który ma 2 ramiona równe? –
jak nazywa się trójkąt, który ma wszystkie boki równe? –
5. Proszę napisać:
Wzór: jak nazywa się figura, która ma 4 (cztery) boki? – czworobok
jak nazywa się figura, która ma 8 (osiem) boków? –
jak nazywa się figura, która ma 5 (pięć) boków? –
jak nazywa się figura, która ma 4 (cztery) kąty? – czworokąt
jak nazywa się figura, która ma 8 (osiem) kątów? –
jak nazywa się figura, która ma 5 (pięć) kątów? –
jak nazywa się figura, która ma 6 (sześć) kątów? –
6. W opowiadaniu Wyprawa pierwsza A, czyli Elektrybałt Trurla (w. 94-97) Maszyna ułożyła wiersz z wyrazów, które tylko przypominają wyrazy z prawdziwego języka. Proszę przeczytać ten wiersz.
Apentuła niewdziosek, te będy gruwaśne
W koć turmiela weprząchnie, kostrą bajtę spoczy,
Oproszędły znimęci, wyświrle uwzroczy,
A korśliwe porsacze dogremnie wyczkaśnie!
6.1) Czy możemy określić kategorie gramatyczne słów występujących w tym tekście?
Wzór: apentuła – rzeczownik rodzaju żeńskiego, mianownik, liczba pojedyncza (jak: bibuła)
weprząchnie – bezokolicznik: weprząchnąć, czasownik dokonany, 3 osoba liczby pojedynczej, czas przyszły prosty, koniugacja I (-ę, -esz) (jak: wepchnie)
7. Konstruktor Trurl w opowiadaniach konstruował różnorodne maszyny: maszynę, która umiała liczyć, maszynę, która układała wiersze, maszynę, która potrafiła robić wszystko na literę „n”. Proszę przekształcić według wzoru.
maszyna, która potrafi liczyć – maszyna do liczenia
maszyna, która będzie pisała wiersze – maszyna do pisania wierszy
maszyna, która umie układać wiersze – maszyna do …………….
maszyna, która potrafi robić wszystko na literę „n” – maszyna do …………………
maszyna, na której można pisać – maszyna ………… ……………………..
maszyna, która może stawiać czerwone kropki – maszyna ………… ………………..
maszyna, która może ciąć drewno i wycinać gwiazdki – maszyna ………… i ………………..
maszynka, którą można się golić – maszynka ………… ………………szczotka, którą czyścimy buty – szczotka ………… …………………… ……………………
szczoteczka, którą myjemy zęby – szczoteczka ………… ………………….
nóż, którym kroimy warzywa – nóż ………. ……………… ………………….
8. Proszę napisać (na podstawie faktów z opowiadania Maszyna Trurla), starając się używać odpowiednich konstrukcji dla stylu naukowego, sprostowanie do podręczników matematyki w sprawie dotychczasowego fałszywego wyniku dodawania: 2+2. Proszę powołać się na badania Maszyny Trurla.
9. Proszę opisać swoją własną (wymyśloną przez siebie) fantastyczną maszynę. Proszę wskazać do czego służy, co potrafi robić oraz jak wygląda (proszę użyć nazw różnych kolorów i różnych figur geometrycznych), określić jej wymiary (wysokość, długość, szerokość). Proszę opowiedzieć o niej koleżance/koledze z grupy – niech koleżanka/kolega ją narysuje. Proszę sprawdzić, czy ten rysunek okaże się zgodny z Pani/Pana pomysłem, wyobrażeniem.
10. W opowiadaniu Wyprawa pierwsza A, czyli Elektrybałt Trurla Maszyna wymyśla zdania trudne do wymówienia. W języku polskim występują połączenia głosek trudne do wymówienia dla cudzoziemców (a czasem także dla Polaków, rodzimych użytkowników języka). Proszę przeczytać na głos:
Chrzęskrzyboczek pacionkociewiczarokrzysztofoniczny.
W Szczebrzeszynie chrząszcz brzmi w trzcinie.
Szedł Sasza suchą szosą, bo po suszy szosa sucha.
Szczyrk, Skrzyczne, Szczecin, Strzegom, Szczebrzeszyn, Strzelce, Strzemieszyce, Szczygłowice, Szczawnica, Ostrzeszów, Szczekociny, Szczerców, Szczytno, Szczawno Zdrój, Strzelce Opolskie, Strzelin, Tłuszcz, Wrzeszcz, Włoszczowa