Szkoła Języka i Kultury Polskiej Uniwersytet Śląski

Ortografia bez tajemnic

Agnieszka Tambor, Jolanta Tambor

Katowice 2023

W publikacji znaleźć można 27 rozdziałów (kart pracy).

Każdy zawiera:

• tekst dyktanda
• miejsce na napisanie słuchanego tekstu
• kod QR do odczytywanego nagrania (dyktando możecie przeczytać sami lub skorzystać z przygotowanego specjalnie nagrania)
• tekst z lukami przeznaczony dla osób o niższym poziomie zaawansowania językowego lub chcących poćwiczyć pisownię tylko niektórych form
• ćwiczenia gramatyczne, leksykalne i sprawdzające lub poszerzające wiedzę o faktach związanych z tekstem dyktanda.

Spis dyktand: 

• Kosmiczne kontemplacje
• Bądź eko i dbaj o Ziemię!
• Rozważnie czy romantycznie?
• Witaj, majowa jutrzenko!
• Studenckie wyzwanie
• Księżycowe mrzonki czy marzenia?
• Cześć, Joachimie!
• Z językiem po Polsce
• Wydarzenie, które zmieniło bieg historii
• Pół żartem, pół serio, czyli antyczna komedia w ateńskim teatrze
• Podróże po literaturze
• Jubileuszowy koncert
• Dżdżyste londyńskie igrzyska
• Heros w spódnicy
• Pamięć wielkiej wiktorii
• Gadżety z przeszłości
• Dziewczęce mrzonki o wojażach
• Sława pana Niecisława
• Drapieżcy z przeszłości
• Wojaże z myszką
• Mistrzowskie zmagania
• Trzynastego
• Dwudziestopierwszowieczna zemsta
• Marzenia żołnierza o żurze
• Niejubileuszowa rozmowa euroentuzjasty z eurosceptykiem
• Słońce majowe
• Polski Rarytas 2000

POSŁOWIE

Uczniowie w szkole nie lubią dyktand. W żadnym języku i w żadnym kraju. Z kolei dorośli ludzie chętnie zmagają się z ortografią. Może trzeba do lubienia ortografii dojrzeć?

Pierwsi z ogólnokrajowymi dyktandami wystartowali Francuzi. Francuskie dyktanda biją rekordy popularności. W czerwcu 2023 r. w Paryżu pobito rekord świata w pisaniu dyktanda – na Polach Elizejskich brało w nim udział 1397 osób. W tym samym czasie pisano i w innych miejscach, co razem dało ponad 5000 piszących.

Za Francuzami poszli inni. W Polsce ideę podchwyciła i postanowiła zdyskontować sukcesy francuskie Krystyna Bochenek – zaczęła jeszcze w ubiegłym wieku jako redaktorka Polskiego Radia Katowice, potem kontynuowała promowanie poprawnej polskiej pisowni jako wicemarszałkini Senatu Rzeczypospolitej Polskiej. To święto polskiej ortografii odbywało się w Centrum Kultury w Katowicach, noszącym dziś jej imię. Od początku przyciągało rzesze miłośników polszczyzny. W 1998 roku zaproponowaliśmy K. Bochenek – naszej przyjaciółce – organizację takiego wydarzenia także dla cudzoziemców. Od tej pory odbywały się regularnie, przybierając nazwę „Sprawdzian z polskiego”, 15 sierpnia, w czasie trwania letnich szkół języka, literatury i kultury polskiej, organizowanych w Cieszynie przez Szkołę Języka i Kultury Polskiej Uniwersytetu Śląskiego. Krystyna Bochenek zginęła 10 kwietnia 2010 r. w katastrofie samolotu prezydenckiego nad Smoleńskiem. Organizowane międzynarodowe dyktanda do dziś zawsze Jej dedykujemy.

Do pisania tej ortograficznej klasówki zapraszamy nie tylko uczestników naszych letnich szkół, ale także cudzoziemców spędzających lato w Polsce – na letnich kursach organizowanych przez inne polskie uczelnie i po prostu na wakacjach. Chętnie biorą w nim udział także Polacy: nauczyciele i lektorzy, studenci, praktykanci. Cudzoziemcy walczą o tytuł Cudzoziemskiego Mistrza Języka Polskiego, Polacy – o tytuł Orła Polskiej Ortografii. Sala konferencyjna kampusu cieszyńskiego Uniwersytetu Śląskiego zawsze jest pełna.

Studenci i nauczyciele chcą pisać dyktanda, chcą sprawdzać swoje umiejętności i kompetencje, chcą wiedzieć, co już umieją napisać dobrze ze słuchu, a nad jakimi regułami powinni jeszcze popracować. Staramy się, by dyktanda były odpowiednio trudne dla osób zaawansowanych, ale też wystarczająco nasycone leksyką zrozumiałą dla początkujących. Ich bowiem prosimy o wypisywanie słów, które w dyktandzie usłyszeli i są w stanie je poprawnie zapisać. Bo przecież nauka rozumienia globalnego i na tym polega – usłyszeć słowo, wokół którego można by próbować budować rozumienie większej całości. Staramy się też, by w dyktandach pojawiały się formy, które można wykorzystać do uczenia się odpowiednich reguł ortograficznych: pisowni łącznej i rozdzielnej, użycia dużych i małych liter, pisowni morfologicznej opartej na pokrewieństwie wyrazowym – nie tylko dotyczącej wymian literowo-głoskowych (rz : r, ż : g i h), ale i wynikających z neutralizacji dźwięczności (jak: budka – buda). I wreszcie staramy się, by dyktanda były zrozumiałe pod względem treści i zawierały wyrazy notowane przez ogólne słowniki – nie ma przecież powodu, by człowiek umiał napisać poprawnie coś, czego nie zna i czego nawet nie jest w stanie z kontekstu się domyślić.

Dyktanda w ciągu trwania „Sprawdzianu z polskiego” pisało wiele osób z Uniwersytetu Śląskiego, pracowników i współpracowników Szkoły. W treści dyktand widać ich fascynacje, ale też zainteresowanie ważnymi momentami z danego roku. Często nawiązują do patronów i wydarzeń upamiętnianych rocznicami. Dzięki temu teksty mogą wobec cudzoziemców (i nie tylko) spełniać też funkcje edukacyjne – prezentują osoby i fakty ważne dla polskiej i czasem powszechnej historii, nauki i kultury.

Ćwiczenia zamieszczone pod dyktandami sprawdzają znajomość reguł ortograficznych, ale też wiedzę o Polsce. Można teksty dyktand potraktować jako pretekst do lekcji kulturowo-językowej. Warto je czytać, bo są ciekawe, warto je pisać, bo dzięki temu utrwala się ich treść i ręka zapamiętuje właściwy obraz wyrazów, warto je pisać ręcznie, bo to sprzężenie mózg – ręka uruchamia i przechowuje poprawny zapis.

Zabawa w dyktanda jest przednia – a od czasów polskiego bajkopisarza-dydaktyka oświeceniowego, Ignacego Krasickiego, wiemy wszak, że najlepiej „uczyć, bawiąc”.