Ortografia bez tajemnic
07-11-2023
Agnieszka Tambor, Jolanta Tambor
Katowice 2023
W publikacji znaleźć można 27 rozdziałów (kart pracy).
Każdy zawiera:
- tekst dyktanda
- miejsce na napisanie słuchanego tekstu
- kod QR do odczytywanego nagrania (dyktando możecie przeczytać sami lub skorzystać z przygotowanego specjalnie nagrania)
- tekst z lukami przeznaczony dla osób o niższym poziomie zaawansowania językowego lub chcących poćwiczyć pisownię tylko niektórych form
- ćwiczenia gramatyczne, leksykalne i sprawdzające lub poszerzające wiedzę o faktach związanych z tekstem dyktanda.
Spis dyktand:
- Kosmiczne kontemplacje
- Bądź eko i dbaj o Ziemię!
- Rozważnie czy romantycznie?
- Witaj, majowa jutrzenko!
- Studenckie wyzwanie
- Księżycowe mrzonki czy marzenia?
- Cześć, Joachimie!
- Z językiem po Polsce
- Wydarzenie, które zmieniło bieg historii
- Pół żartem, pół serio, czyli antyczna komedia w ateńskim teatrze
- Podróże po literaturze
- Jubileuszowy koncert
- Dżdżyste londyńskie igrzyska
- Heros w spódnicy
- Pamięć wielkiej wiktorii
- Gadżety z przeszłości
- Dziewczęce mrzonki o wojażach
- Sława pana Niecisława
- Drapieżcy z przeszłości
- Wojaże z myszką
- Mistrzowskie zmagania
- Trzynastego
- Dwudziestopierwszowieczna zemsta
- Marzenia żołnierza o żurze
- Niejubileuszowa rozmowa euroentuzjasty z eurosceptykiem
- Słońce majowe
- Polski Rarytas 2000
POSŁOWIE
Uczniowie w szkole nie lubią dyktand. W żadnym języku i w żadnym kraju. Z kolei dorośli ludzie chętnie zmagają się z ortografią. Może trzeba do lubienia ortografii dojrzeć?
Pierwsi z ogólnokrajowymi dyktandami wystartowali Francuzi. Francuskie dyktanda biją rekordy popularności. W czerwcu 2023 r. w Paryżu pobito rekord świata w pisaniu dyktanda – na Polach Elizejskich brało w nim udział 1397 osób. W tym samym czasie pisano i w innych miejscach, co razem dało ponad 5000 piszących.
Za Francuzami poszli inni. W Polsce ideę podchwyciła i postanowiła zdyskontować sukcesy francuskie Krystyna Bochenek – zaczęła jeszcze w ubiegłym wieku jako redaktorka Polskiego Radia Katowice, potem kontynuowała promowanie poprawnej polskiej pisowni jako wicemarszałkini Senatu Rzeczypospolitej Polskiej. To święto polskiej ortografii odbywało się w Centrum Kultury w Katowicach, noszącym dziś jej imię. Od początku przyciągało rzesze miłośników polszczyzny. W 1998 roku zaproponowaliśmy K. Bochenek – naszej przyjaciółce – organizację takiego wydarzenia także dla cudzoziemców. Od tej pory odbywały się regularnie, przybierając nazwę „Sprawdzian z polskiego”, 15 sierpnia, w czasie trwania letnich szkół języka, literatury i kultury polskiej, organizowanych w Cieszynie przez Szkołę Języka i Kultury Polskiej Uniwersytetu Śląskiego. Krystyna Bochenek zginęła 10 kwietnia 2010 r. w katastrofie samolotu prezydenckiego nad Smoleńskiem. Organizowane międzynarodowe dyktanda do dziś zawsze Jej dedykujemy.
Do pisania tej ortograficznej klasówki zapraszamy nie tylko uczestników naszych letnich szkół, ale także cudzoziemców spędzających lato w Polsce – na letnich kursach organizowanych przez inne polskie uczelnie i po prostu na wakacjach. Chętnie biorą w nim udział także Polacy: nauczyciele i lektorzy, studenci, praktykanci. Cudzoziemcy walczą o tytuł Cudzoziemskiego Mistrza Języka Polskiego, Polacy – o tytuł Orła Polskiej Ortografii. Sala konferencyjna kampusu cieszyńskiego Uniwersytetu Śląskiego zawsze jest pełna.
Studenci i nauczyciele chcą pisać dyktanda, chcą sprawdzać swoje umiejętności i kompetencje, chcą wiedzieć, co już umieją napisać dobrze ze słuchu, a nad jakimi regułami powinni jeszcze popracować. Staramy się, by dyktanda były odpowiednio trudne dla osób zaawansowanych, ale też wystarczająco nasycone leksyką zrozumiałą dla początkujących. Ich bowiem prosimy o wypisywanie słów, które w dyktandzie usłyszeli i są w stanie je poprawnie zapisać. Bo przecież nauka rozumienia globalnego i na tym polega – usłyszeć słowo, wokół którego można by próbować budować rozumienie większej całości. Staramy się też, by w dyktandach pojawiały się formy, które można wykorzystać do uczenia się odpowiednich reguł ortograficznych: pisowni łącznej i rozdzielnej, użycia dużych i małych liter, pisowni morfologicznej opartej na pokrewieństwie wyrazowym – nie tylko dotyczącej wymian literowo-głoskowych (rz : r, ż : g i h), ale i wynikających z neutralizacji dźwięczności (jak: budka – buda). I wreszcie staramy się, by dyktanda były zrozumiałe pod względem treści i zawierały wyrazy notowane przez ogólne słowniki – nie ma przecież powodu, by człowiek umiał napisać poprawnie coś, czego nie zna i czego nawet nie jest w stanie z kontekstu się domyślić.
Dyktanda w ciągu trwania „Sprawdzianu z polskiego” pisało wiele osób z Uniwersytetu Śląskiego, pracowników i współpracowników Szkoły. W treści dyktand widać ich fascynacje, ale też zainteresowanie ważnymi momentami z danego roku. Często nawiązują do patronów i wydarzeń upamiętnianych rocznicami. Dzięki temu teksty mogą wobec cudzoziemców (i nie tylko) spełniać też funkcje edukacyjne – prezentują osoby i fakty ważne dla polskiej i czasem powszechnej historii, nauki i kultury.
Ćwiczenia zamieszczone pod dyktandami sprawdzają znajomość reguł ortograficznych, ale też wiedzę o Polsce. Można teksty dyktand potraktować jako pretekst do lekcji kulturowo-językowej. Warto je czytać, bo są ciekawe, warto je pisać, bo dzięki temu utrwala się ich treść i ręka zapamiętuje właściwy obraz wyrazów, warto je pisać ręcznie, bo to sprzężenie mózg – ręka uruchamia i przechowuje poprawny zapis.
Zabawa w dyktanda jest przednia – a od czasów polskiego bajkopisarza-dydaktyka oświeceniowego, Ignacego Krasickiego, wiemy wszak, że najlepiej „uczyć, bawiąc”.



