Systemowość języka a nabywanie kompetencji językowej, czyli… uczmy się gramatyki
02-03-2024
Agnieszka Tambor, Jolanta Tambor
Wydawnictwo Gnome
Katowice 2024
Publikacje do pobrania tu: http://polskapolkafilmowa.pl/publikacja-single/publikacje-2/
Cykl kompetencyjny (Nie)codzienny polski pokazuje, że gramatyka (zbiór reguł łączenia znaków w systemie języka) nie jest taka straszna, jak często poznającym nowy język się zdaje, wręcz przeciwnie jest ciekawa, atrakcyjna i – przede wszystkim – przydatna. Pomaga rozumieć teksty, pomaga uczyć się innych języków, pomaga próbować odnaleźć się w sytuacji, gdy mamy do czynienia z przejawem języka dotąd nieznanym, przez analogię do znanego. Wreszcie uczy myśleć, analizować, porównywać, poszukiwać analogii. Można tu sparafrazować jedno z powiedzeń Stefana Banacha, genialnego polskiego matematyka, że prawdziwym znawcą języka i wybitnym uczestnikiem aktu komunikacji jest ten, kto nie tylko umie znajdować analogie między słowami, ale ten, co widzi analogie między analogiami. Taką postawę wobec znanego sobie i nowo poznawanego języka / nowo poznawanych języków warto przyjąć: postawę badacza, znajdującego radość z mówienia, porozumiewania się i rozumienia. Rozumienie i umiejętność tworzenia zrozumiałych wypowiedzi to najważniejsze językowe kompetencje.
Poznawanie i w konsekwencji znajomość gramatyki, prawideł rządzących językiem, zasad semantyki prowadzi do osiągnięcia tejże kompetencji, co pozwala być świadomym użytkownikiem poznawanego języka. Chcemy uczniów, studentów, słuchaczy, kursantów uczących się języka i o języku zainteresować jego wnętrzem. Chcemy pokazać, co w języku piszczy. Język jest narzędziem, systemem wyrazów (znaków) i reguł wypreparowanych z zapamiętanych wypowiedzi, umożliwiającym tworzenie nowych tekstów. Zapamiętanie tekstów – nawet wielu – nie oznacza jeszcze opanowania języka. Dopiero wtedy, gdy zrekonstruujemy we własnej głowie i zrozumiemy prawidła, znając i pamiętając odpowiednią liczbę znaków, będziemy mogli tworzyć niezliczoną liczbę nowych tekstów.
Proponowane w serii (Nie)codzienny polski ćwiczenia mają ową systemowość ujawnić, ukazać, zaprezentować. Mają służyć zrozumieniu systemu opartego na regułach morfologicznych, a przede wszystkim fleksyjnych. Większość ćwiczeń opartych jest na zasadach języka polskiego. Zadania obrazują systemowość polskiej fleksji – końcówki i inne wyznaczniki fleksyjne są dokładane do nieistniejących, wymyślonych rdzeni. Czytelnik, rozwiązując zadania, dostrzeże, że znajomość systemu pozwala na próbę rozszyfrowania podanych wyrazów, fraz, zdań. Ta obserwacja ułatwia uczenie się innych języków – np. też fleksyjnych. Ćwiczenia prezentują sytuacje, gdy znajomość odmiany kilku wyrazów pozwala analogicznie z dużym prawdopodobieństwem przewidywać odmianę następnych – to np. ćwiczenia z językami: hiszpańskim, portugalskim, litewskim czy łotewskim. Skłaniają też użytkowników do zajrzenia w przeszłość i odkrywania regularności w rozwoju języka polskiego i innych języków słowiańskich. Z kolei ćwiczenia na słowach służą dostrzeganiu reguł i zasad z tego poziomu języka polskiego. Kolejne zadania zostały poświęcone mówieniu. Pozwalają dokonywać operacji na tekście, czyli na konkretnym indywidualnym akcie wykorzystującym zasoby systemu języka. To ćwiczenia pozwalające odkrywać mechanizmy spójności tekstu, poszukiwania sensów w nim zawartych, wpasowania go w sytuację.
